چکناواریان در گفتگو با مهر: رویکرد مخاطبان وضعیت ارکسترهای کلاسیک را بحرانی کرده است

- در سال 1961 میلادی از آکادمی هنروین با بالاترین رتبه فارغ التحصیل شدم؛ بلافاصله بعد از فارغ التحصیل شدن یک ناشر معرف اتریشی به نام "دوبلینگر" 5 جلد از آثار مرا که شامل "باله" برای سه پیانو و سازهای ضربی و برخی از قطعات دیگررا به چاپ رساند که این آثار در تالارهای موسیقی در شهر وین توسط برخی از رهبران جوان اتریشی اجرا شد. بعد از مدتی به ایران برگشتم اما در طول مدت اقامتم در ایران ارتباط من با اتریش هیچگاه قطع نشد.

*پس از اتمام تحصیلات و بازگشت به ایران آیا برای اجرای برنامه و یا تحصیل رهبری ارکستردوباره به این کشور سفر داشتید؟

- بله حدود دو سال بعد به وین بازگشتم و پس از بازگشت مجدد به اتریش نزد کارل ارف آهنگساز معروف آلمانی رفتم و طرح اولیه رستم و سهراب را که در آن دوران نوشته بودم به او نشان دادم و می خواستم نظر او را راجع به این اپرا بدانم. وی هنرمندی با مطالعه و اندیشمندی پرجذبه بود و فرهنگ مشرق زمین را به خوبی می شناخت. وقتی به او گفتم اثری از فرودسی با نام رستم و سهراب را می خواهم اجرا کنم خیلی خوشحال شد و متوجه شدم که فردوسی و ادبیات ایران را به خوبی می شناسد. بعد از من خواست چند قطعه از این اپرا را نشانش دهم. وی درباره اپرا نظرات ارزشمندی داشت. از من پرسید که چه زمانی آن را اجرا می کنم در پاسخ گفتم که می خواهم بار دیگر آن را باز بینی کنم چون معتقد بودم اپرای رستم و سهراب در آن دوران آنچنان که باید و شاید رنگ و بوی ملی و ایرانی نداشت چون هنوز تجربه نوشتن موسیقی ایرانی نداشتم و معتقد بودم که این داستان نباید دستخوش غربزدگی شود بلکه باید به گونه ای نوشته شود که وقتی مردم گوش می دهند فرهنگ ایرانی را احساس کنند.

البته ناگفته نماند که قبل از نوشتن این اپرا مطالعات زیادی روی موسیقی ایرانی داشتم در دسته های عزاداری عاشورا شرکت می کردم، به زور خانه می رفتم و موسیقی زورخانه ای گوش می دادم و همه این اطلاعات را جمع آوری کرده بودم و قبل از آغاز نوشتن اساتیدی چون روح الله خالقی، احمد عبادی، حسین تهرانی راهنمایی زیادی به من کردند و از طریق این اساتید دستگاههای موسیقی ایرانی را شناختم و بعد هم با گروه پایور سیمرغ را نوشتم که اولین تجربه من در پارتیتور سازهای ایرانی بود البته بعدها دوستان دیگری چون آقای ناظری، حسن ناهید و هوشنگ ظریف کمک بسیاری به من کردند.

*کجا و کی اپرای رستم و سهراب را به پایان رساندید؟

- وقتی دلایل موافق نبودنم برای اجرای این اپرا را به کارل ارف گفتم گفت در سالزبورگ (شهری که خودش در آن اقامت داشت) بمان و این اپرا را به اتمام برسان اما واقعا امکان این کار برای من نبود چون سالزبورگ شهر بسیار گرانی بود و تامین هزینه زندگی در آنجا برای من میسر نبود. زمانی که این موضوع را با او در میان گذاشتم کمی فکر کرد و گفت که فردا بروم مدرسه ارف و او را ببینم. به موقع سر قرار رفتم کارل تا مرا دید گفت خبر خوشی برایت دارم. او گفت که هزینه یک سال مخارج زندگی مرا در سالزبورگ تامین کرده است تا بنشینم و اپرای رستم و سهراب را به پایان برسانم. بدین ترتیب یک سال در آنجا ماندم و روی این اپرا کار کردم سپس اجراهای بسیاری از این اپرا را در ارکستر سنپولیتن اتریش اجرا کردم و بعد به آمریکا رفتم تا برای تحصیل رهبری ارکستر اقدام کنم ولی ارتباط من با اتریش همچنان برقراربود.

*دوره رهبری ارکستر چه مدت طول کشید؟

- آموزش رهبری ارکستر در آمریکا دو سال بود. قبلش 6 سال دوره آهنگسازی را گذرانده بودم. آن موقع برای تحصیل دوره رهبری باید ابتدا دوره آهنگسازی را طی می کردی و من هر دو مقوله آهنگسازی و رهبری را با هم دنبال کردم ولی در حال حاضر رشته رهبری ارکستر مثل سایق نیست. برای رهبر شدن نیازی به خواندن درس آهنگسازی نسیت و این مقوله بیشتر جنبه شو و نمایش به خود گرفته است.     

* چرا رهبری ارکستر نقش نمایش به خود گرفته است؟

-  در حال حاضر دنیا به سوی سادگی در حال حرکت است و با پیشرفت تکنولوژی و تغییراتی که در نحوه آموزش وتخصصی تر شدن کارها پیش آمده است یک نوازنده ارکستر می تواند کار رهبر ارکستر را انجام دهد و ارکسترها دست کم در اجرای بسیاری از آثار معروف آهنگسازان دیگر نیازی به رهبر ندارند. از سوی دیگر، وضعیت اجتماعی و رویکرد مخاطبان به آثار ساده و مصرفی وضعیت ارکسترهای کلاسیک را بحرانی تر کرده است.

در حال حاضر پول در دست جوانان است و آنها هم پدیده های ساده را می خواهند، چون در واقع از دوران کودکی و یا آموزش در دبستان یاد نگرفتند آثار کلاسیک را گوش دهند. موسیقی کلاسیک هم مانند ادبیات کلاسیک سنگین است. واقعا چند نفر وقت و حوصله فهم و درک این ادبیات را دارند و یا چند درصد از این ادبیات از کودکی و دوران دبستان به کودکان آموزش داده می شود و یا کدام ناشر وقت، انرژی و سرمایه خود را برای چاپ این نوع آثار مثل شکسپیر، دانته، شاهنامه فردوسی و... خرج می کند؟ تقریبا هیچ. به عقیده من اگر حمایت دولتی و یا دیگراسپانسرها وجود نداشته باشد نمی توان حرکتهایی از این دست انجام داد.